Ալբերտ Էյնշտեյն

1905 թ. հունվարն էր։ Շվեյցարիայի Բեռն խաղաղ քաղաքի փողոցներով մտածկոտ քայլում էր մի համեստ երիտասարդ։ Ետևում էին մնացել պոլիտեխնիկական ինստիտուտում ուսանելու տարիները, երբ նա պրոֆեսորներին զարմացնում էր մաթեմատիկական իր ընդունակություններով։ Ետևում էին մնացել կիսաքաղց գոյության և աշխատանք փնտրելու մի քանի ամիսները։ Երիտասարդը խորհում էր գիտական չորս հոդվածի ծրագրի մասին։ Այդ չորս հոդվածները հեղաշրջում կատարեցին ֆիզիկայում։ 20-րդ դարի սկզբին Նյուտոնի դասական մեխանիկան անզոր գտնվեց բացատրելու մի շարք նոր հայտնագործություններ։ Դեռևս հնում ենթադրում էին, որ բոլոր մարմինները կազմված են ատոմներից։ Բայց ատոմները չափազանց փոքր են, անտեսանելի։ Այդ հանգամանքը որոշ գիտնականների ստիպում էր կասկածի տակ առնել ատոմների գոյությունը։ Ճիշտ է, ատոմների գոյությունը հաստատվում էր բրոունյան շարժմամբ, որը 1827 թ հայտնագործել էր անգլիացի բուսաբան Ռ. Բրոունը։ Բայց այդ շարժումն ինքը շատ անկանոն ու անհասկանալի էր թվում... էյնշտեյնը վերջ դրեց այդ կասկածներին։ Նա ապացուցեց, որ բրոունյան շարժումը ենթարկվում է որոշակի օրենքների, որոնք ոչ միայն հաստատում են ատոմների իրական գոյությունը, այլև հնարավորություն են տալիս որոշելու նրանց չափերը։ Այս մասին էլ հենց խոսվում էր նրա առաջին հոդվածում։ Մյուս դժվարությունը, որին բախվեցին ֆիզիկոսները, լույսի երկակի բնույթն էր։ Փորձերում լույսն իրեն տարբեր կերպ էր պահում, սովորաբար՝ ալիքների նման, բայց որոշ դեպքերում նրա վարքը հնարավոր էր լինում բացատրել՝ ենթադրելով միայն, որ լույսը բաղկացած է մանրագույն մասնիկներից՝ քվանտներից կամ ֆոտոններից։ Էյնշտեյնը բացատրեց, թե ինչպես լուսային քվանտները, ընկնելով մարմնի մակերևույթի վրա, այնտեղից դուրս են մղում այլ մանրագույն մասնիկների՝ էլեկտրոնների։ Այդ հոդվածն ընդամենը մի քանի էջ էր, բայց գիտնականներին ու ինժեներներին հուշեց տեխնիկայի բազմաթիվ հրաշալիքներ (հնչուն կինոյից և հեռուստատեսությունից մինչև լույսի արտասովոր աղբյուրը՝ լազերը) ստեղծելու ուղիները։ Հետագայում այդ հոդվածի համար Էյնշտեյնին շնորհվեց Նոբելյան մրցանակ։ Բայց Էյնշտեյնին ամենալայն ճանաչումը բերեց երրորդ հոդվածը։ Գալիլեյի և Նյուտոնի ժամանակներից սկսած գիտնականները գիտեին, որ շարժվող սայլից դեպի առաջ նետված քարն ավելի արագ է թռչում, քան դեպի ետ նետված քարը, որովհետև առաջին դեպքում սայլի արագությանը գումարվում է քարի արագությունը, իսկ երկրորդ դեպքում՝ հանվում։ Երկրի վրա գտնվող բոլոր մարմինները ենթարկվում էին այս պարզ օրենքին, իսկ լույսը չէր ենթարկվում։ Լույսի արագությունը չափելու փորձերը գիտնականներին նորանոր առեղծվածներ էին առաջադրում։ Էյնշտեյնի տեսությունը, որը նա ավելի ուշ հարաբերականության տեսություն անվանեց, պատասխանեց անլուծելի թվացող բազմաթիվ հարցերի։ Լույսի արագությունը միշտ հաստատուն է և հավասար է վայրկյանում 300 հզ. կմ-ի. սա էր այդ տեսության հիմնական դրույթներից մեկը։ Եթե որևէ մարմնի արագությունը մոտենում է լույսի արագությանը, ապա այդ մարմնի շարժումն արդեն չի ենթարկվում Նյուտոնի օրենքներին, այլ ենթարկվում է Էյնշտեյնի հայտնագործած օրենքներին։ Հարաբերականության տեսությունը հասկանալն այնքան էլ դյուրին չէ։ Բայց ժամանակակից ֆիզիկոսին հարաբերականության տեսությունը նույնքան անհրաժեշտ է, որքան բազմապատկման աղյուսակը՝ դպրոցականին։ Չէ՞ որ այդ տեսությունը լայնորեն կիրառվում է գիտության մեջ և տեխնիկայում, օրինակ, աստղաֆիզիկայում և լիցքավորված մասնիկների վիթխարի արագացուցիչներ կառուցելիս։ Էյնշտեյնի չորրորդ հոդվածը կազմված էր ընդամենը երեք էջից, բայց այդ էջերը մարդկության համար ճանապարհ հարթեցին դեպի ատոմային էներգիայի յուրացումը։ Գիտնականին դեռ սպասում էին տանջալից որոնումների, հայտնագործությունների, փայլուն հաջողությունների, մշտական համառ աշխատանքի շատ ու շատ տարիներ։ Էյնշտեյնը բազմաթիվ բարեկամներ ուներ ողջ աշխարհում, որովհետև նա շատ բարի և արդարամիտ մարդ էր։ Բայց նա կարողանում էր նաև ատել: