Բագարան

Բագարանն Այրարատ նահանգի Արշարունիք գավառի հյուսիսարևելյան ծայրում էր՝ Ախուրյան գետի աջ ափին։ Մովսես Խորենացու վկայությամբ՝ Բագարանը մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ դարի սկզբին կառուցել է Երվանդունիների թագավորական տոհմի վերջին ներկայացուցիչ Երվանդ Դ-ն։ Բագարանում էր Հայաստանի հեթանոսական տաճարների գլխավոր համալիրը, մերձակայքում էր «Ծնդոց» կոչվող արհեստական անտառը։ Այնուհետև քաղաքը կորցրել է իր նախկին քաղաքական և հասարակական նշանակությունը։

IX դարում Աշոտ Բագրատունի Մսակերը գնել է Կամսարականների տիրույթները և Բագարանը դարձրել նախարարական ոստան։ IX դարի վերջերեին Բագարանը Բագրատունիների նորաստեղծ պետության մայրաքաղաքն էր։ Այստեղ էր Բագրատունիների տոհմական գերեզմանատունը, որտեղ թաղված է արքայատոհմի հիմնադիր Աշոտ Ա Մեծ արքան։ Անիի Բագրատունյաց թագավորության վերացումից հետո Բագարանը անկում է ապրել։ 1394 թվականին քաղաքն ավերել են Լենկթեմուրի հրոսակները։ 1918-1920 թվականներին Բագարանի փոքրաթիվ հայերը գաղթել և բնակություն են հաստատել Արաքսի ձախ ափին, հիմանականում՝ ներկայիս Արմավիրի մարզի Բագարան գյուղում։